Resoneren: de natuur is onze hoop in barre tijden
Natuur is in de problemen, zeggen de mensen. Nou nee, zeggen anderen, de natuur redt zich wel. Zoals een bollenteler te kennen gaf: ‘Kwetsbaar? Je wilt niet weten wat ik moet spuiten om de natuur eronder te houden.’ De bollenteler heeft gelijk: de natuur gaat wel door. Wild en onverschillig als zij is zal zij overleven, ondanks alle aanvallen en tegenslagen. Zo niet de natuur, dan staat toch in elk geval de biodiversiteit onder druk. We hebben rode lijsten van dieren en planten die we extra moeten beschermen, omdat ze op uitsterven staan. Eigenlijk horen mensen ook op die lijst: omdat het klimaat verandert, omdat de biodiversiteit afneemt, omdat onze oceanen vol zitten met plastic en omdat we de rest van ons afval ook niet meer kwijt kunnen zijn we druk bezig om onze eigen biotoop te vernielen.
Voor ons voedsel, ons onderkomen en daarmee voor ons bestaan zijn we volledig afhankelijk van de natuur. Denk alleen al aan de miljoenen bacteriën die met ons samenleven en die het merendeel van onze ziektes met succes aanpakken zonder dat er een dokter aan te pas komt. Ook voor ons mentale welzijn hebben we de natuur nodig. Wandelen in de natuur is een van de meest effectieve manieren om stress tegen te gaan. Ervaren dat we deel uitmaken van de natuur maakt dat ons eigen dikke ik - het resultaat van het doorgeschoten individualisme van deze tijd - op prettige wijze wordt gerelativeerd: we horen erbij en we doen ertoe, ook als we niks bijzonders doen.
Anders dan vaak wordt verondersteld is de natuur niet het probleem, zij biedt juist oplossingen. Het probleem is dat we intussen behoorlijk vervreemd zijn van de natuur en daarmee ook van elkaar. In onze complexe wereld zoeken mensen een veilig heenkomen in een obsessieve gerichtheid op onszelf. De verbinding met anderen komt hierdoor op losse schroeven te staan, zo constateerden kritische filosofen van de Frankfurter Schule decennia geleden al. Een dergelijke zelfgerichtheid leidt tot beschavingserosie en een gebrek aan liefde voor het leven, voor de medemens en voor de wereld om ons heen.
Als tegenhanger van vervreemding introduceerde de Duitse socioloog Hartmut Rosa het begrip resonantie. We resoneren met de wereld om ons heen wanneer we in staat zijn om pure, niet-instrumentele relaties aan te gaan. Dat kan met mensen, dat kan met de natuur, dat kan met kunst en met ons werk: een filosoof met tekst, een tuinman met planten, een bakker met deeg. Resonantie betekent dat we openstaan voor de ander en voor de wereld om ons heen, zodanig dat we niet alleen voor ons bedoelde boodschappen, maar ook onbedoelde signalen opvangen. We hebben een stem, maar dat is niet genoeg, we hebben ook onze oren nodig die andere stemmen horen. Rosa voegt daaraan toe dat we naast oren een luisterend hart nodig hebben zodat de ander de volle aandacht krijgt, wordt gehoord en antwoord krijgt. Zo ontstaan betekenisvolle verbindingen.
Het probleem van deze tijd, zegt Rosa, is dat we zo gehaast zijn dat we ons niet meer bewust zijn van resonantie, het belang van voortdurend afstemmen met onze omgeving. Volgens Rosa komt dat door de obsessie van onze samenleving met groei. Dit heeft niet alleen een ecologische crisis tot gevolg, ook maakt dit dat we steeds hogere eisen stellen op persoonlijk vlak, het to-dolijstje loopt aldoor over. Rosa brengt dit in verband met een agressieve relatie met de omgeving, omdat we denken dat de omgeving onze torenhoge ambities in de weg zit.
Het goede nieuws is dat we resoneren kunnen leren, resoneren met elkaar en met de leefomgeving. Het is in feite een verbreding van ons communicatiepotentieel met een gevoeligheid voor het onbewuste, het onbedoelde, het nog niet gedefinieerde. Om de problemen in onze leefomgeving op te lossen moeten we sowieso veel beter leren observeren én beter leren luisteren naar elkaar, met aandacht en geduld, ook als het gaat om informatie waar we niet per se blij van worden. We moeten de moed hebben om de dingen te zeggen die gezegd moeten worden. We moeten voorzichtigheid en zuiverheid betrachten in ons denken en spreken om met respect voor elkaar tot rechtvaardige oplossingen te komen.
Zo creëren we een noodzakelijke basis om er met zijn allen voor te zorgen dat de natuur inderdaad de oplossing gaat zijn voor de vele problemen waar de mensen op dit moment haast aan ten onder dreigen te gaan.
Over de auteur:
Noelle Aarts is hoogleraar socio-ecologische interacties, Instituut voor Science in Society (ISiS), Radboud Universiteit Nijmegen
Dit blog is een bewerkte versie van een eerder door Noelle Aarts geschreven tekst voor het Natuurcollege.
Meer horen? Op donderdag 19 december verzorgt Noelle Aarts samen met Guido Rijnja het Logeion Eindejaarscollege 'Over communicatie bij complexe maatschappelijke opgaven .
Fotograaf: Rick Arnold