Verwelkom het niet weten: omgaan met ongemak in coaching en training

Tijdens de coronapandemie ging een vlammetje wakkeren. “Hoe reageren we eigenlijk als de dingen niet lopen zoals we hopen?”, vroeg Meijer zich af. “Ik was nogal verrast door de reacties in de samenleving: onrust, bizarre complottheorieën, maar ook ongeloof en moedeloosheid. Hoe verhoud ik mijzelf tot wat er gebeurt? Wat gebeurt er eigenlijk van binnen?” Het werk als coach en begeleider van professionals en teams lag even stil, en daagde hem uit tot reflectie.

Hoe vertaalde die nieuwsgierigheid zich naar jouw werk? 

“Voor de goede orde: er zijn natuurlijk vele vormen van ongemak. Wat er gebeurt vanwege de problemen met de kinderopvangtoeslag of de aardbevingen is van een andere orde. Toen ik omgaan met tegenslagen vertaalde naar mijn werk als coach, begeleider en trainer ben ik stromingen langsgegaan die me al langer voeden, zoals boeddhisme, taoïsme, Theorie U, Voice Dialogue, mentaliseren en psychoanalyse. Die bleken allemaal iets te zeggen over ongemak, en ze bleken vooral te wijzen op de betekenis van het midden.
Als zich spanningen voordoen, komen vaak twee polariteiten naar voren, en mensen zijn dan geneigd te kiezen. Neem het conflict in het Midden-Oosten: je bent voor Israël of voor de Palestijnen, en als je voor Israël bent, kun je niet voor de Palestijnen zijn – of omgekeerd. Zie je dan ook wat zich tussen die polen afspeelt. Het Chinese symbool yin en yang maakt dat duidelijk: in de kleine punt van yin ligt yang al besloten. In de ene pool is de andere al aanwezig.”

Neem ons eens mee naar de coachingspraktijk?

“Een klant komt binnen voor een derde gesprek. Als ik ‘welkom’ zeg, klinkt het bot: ‘Ik weet niet of ik welkom ben’. En: ‘Het geld zal hier wel tegen de plinten klotsen.’ Dit had ik niet verwacht. Mijn eerste reactie is dat ik uit het veld geslagen ben. Mijn tweede reactie is dat ik me wil verdedigen: ‘Nou, dat valt wel mee hoor, zoveel verdien ik niet’. Maar eigenlijk moet ik resetten. Ik moet eerst erkennen dat deze man zich niet welkom voelt. Hij zit met een enorme frustratie en ik weet niet waar die vandaan komt. Ik moet het idee, dat ik aangevallen word, dus even opschorten. Pas als hij zich erkend voelt, kan ik verhelderen. Dus moet ik iets zeggen als: ‘Wat rot, dat je je niet welkom voelt’. Vervolgens kan ik doorvragen. Waarom zei hij wat hij zei? Het bleek dat hij het maar niks vond, dat ik de sessie twee keer had verschoven. Dus hij dacht: die meneer kan kennelijk met lucratievere activiteiten meer verdienen. 
In de praktijk kan ongemak zich in twee typen situaties aandienen. Je hebt situaties waarin een ander iets doet waardoor je je ongemakkelijk voelt, zoals in dit voorbeeld. Er zijn ook situaties dat je zelf iets doet waardoor je je ongemakkelijk voelt.”

Wat doe je als je zelf het ongemak veroorzaakt? 

“Ik gaf een keer een vaardigheidstraining en legde een werkvorm uit die ik niet goed in de vingers had. De deelnemers moesten halverwege een oefening van plek wisselen, en ik wist niet meer hoe het ging. Stom, dacht ik, dit had ik beter moeten voorbereiden. Mensen zaten naar mij te kijken. Toen zei ik dat ik niet meer precies wist hoe het ook alweer ging en ik vroeg: misschien hebben jullie een idee. Ik ben aan de zijkant gaan staan en dacht als trainer: oef, dat heb ik niet goed gedaan. Maar wat zeiden de deelnemers na afloop: daar hebben we zoveel van geleerd! Ze hadden het beeld dat ik de boel altijd onder controle had, en toen viel ik van mijn voetstuk. Ik bleek ook te kunnen falen. Dat hielp hen ook de lat voor zichzelf niet zo hoog te leggen.”

Wat is de boodschap? Zoek het ongemak op? 

“Een van de stromingen die ik in het boek behandel is Voice Dialogue. Daarin staat het luisteren naar innerlijke stemmen centraal. Het is een uitnodiging tot zelfcompassie. Kan ik het ongemak voelen (‘dit had ik beter moeten voorbereiden’)? Kan ik zien dat het allemaal zo rampzalig niet is? Kan ik mezelf geruststellen? Als je dat kunt, is er sprake van bewustzijn dat je het niet altijd perfect hoeft te doen. Je kunt op zoek gaan naar de middenpositie om van daaruit te reageren. Let wel, de middenpositie is niet een slap compromis, maar iets dat je alleen in echt contact bereikt. Je voelt wat het betekent, en erkent wat er echt toe doet. 
Het taoïsme kent het begrip Wu Wei. Dat wordt wel verkeerd uitgelegd als nietsdoen. Maar het gaat om niet doen, dus niet storend ingrijpen in een lopend proces: neem even waar wat er echt gebeurt. Maar de mooiste uitleg vind ik een open ruimte maken, waarin dialoog mogelijk is. Niet attached aan de slag gaan, maar zonder kramp ruimte maken en zien wat dan ontstaat.”

Kun je altijd die middenpositie innemen? 

“Ik herinner me een heisessie met een team, waarin het niet boterde tussen de teamleden en de teammanager. We hebben de hele dag ons best gedaan, elkaar constructief proberen te begrijpen, het is kwart voor vijf en iedereen wil naar huis. Dan zegt de leidinggevende: ‘Ik laat jullie weten dat ik dit gedrag vanaf maandag niet meer tolereer’. Dat gáf me een ongemak! Bij het team en bij mij. Wat moest ik doen? Als hij dat om twee uur had gezegd, had ik hem kunnen vragen waarom hij dit zei. Of ik had de teamleden kunnen vragen wat het met hen deed. Op zo’n moment moet ik mijn eigen ongemak vruchtbaar maken voor het proces. Vanuit mijn middenpositie was het voor mijzelf belangrijk me ervan bewust te zijn dat een reactie als ‘ik ben volledig uit het veld geslagen’ in dat geval even niet helpt. Ook in zo’n situatie komt het aan op ruimte geven aan wat zich voordoet. Niet ertegenin gaan, maar ook voor jezelf verwelkomen, erkennen, dat je het niet weet. En breng dat ook in. Zie met andere woorden wanneer je het niet weten even moet toelaten.”

Foto: Sander Nagel

Dit artikel is gepubliceerd in de laatste C: hét communicatiemagazine van Nederland. Leden van Logeion ontvangen het vakblad gratis op de mat, maar ook wanneer je niet aangesloten bent bij de beroepsorganisatie kun jij je abonneren op dit full colour blad vol vakkennis.

Lees meer over C