Prof. dr. P. Robert Jan Simons: ‘Ervaringsleren is meest krachtige vorm van leren'

Waar gaat het over als je het hebt over ervaringsleren of werkplekleren?

“Er zijn zoveel dingen die je niet leert van kennis, maar door het te ervaren. Zo moet een boer het loeien van zijn koeien leren verstaan zodat hij weet of ze honger hebben of pijn, of dat ze gemolken willen worden. Boeren leren deze complexe vaardigheid vanzelf als zij goed voor hun koeien willen zorgen. Daar komt geen leerdoel of opleiding aan te pas. Leren is dan als het ware de bijvangst van werken. In het werk gebeurt dat dagelijks als je problemen oplost of gewoon je werk doet. Dat wordt zelden geduid als leren omdat we behept zijn met een hardnekkige mindset. Een waarin leren synoniem is met theorie, met een leslokaal en boeken en toetsen.” 

Waarom is ervaringsleren zo belangrijk?

“In de wereld van leren is het model van Jennings populair, het 70-20-10 model. Een mens leert 70 procent door te werken op de werkvloer, 20 procent door samen te werken en 10 procent door geplande leerinterventies. Hoewel dit model nooit echt bewezen is – simpelweg omdat het niet goed te onderzoeken is – ben ik een groot aanhanger ervan. Het helpt mij om mensen op het spoor te zetten van de grote waarde van impliciet leren. Het maakt voelbaar dat de grote hoeveelheid geld, tijd en energie die in opleidingen wordt gestoken in schril contrast staat met de investering in werkplekleren. Omdat we het niet zien als leren, organiseren we het niet en krijgt het dus veel te weinig aandacht. Er is zoveel verborgen en impliciete kennis in mensen aanwezig, simpelweg omdat zij knelpunten in het werk hebben opgelost. Het is zonde om dat allemaal te laten liggen. Zonde voor de business maar ook zonde voor de professionele groei van medewerkers.”

Wat kunnen we doen om het actief in te zetten?

“Het draait om het organiseren van ervaringen. Als je bijvoorbeeld wil dat een collega leert om een teamvergadering te leiden, kun je de ervaring een beetje stiekem organiseren door als teamleider afwezig te zijn en te vragen om je te vervangen. Het kan een krachtige leerervaring worden als je achteraf reflectie en feedback organiseert op de ervaring. De meeste mensen leren meer van zo’n ervaring dan door te lezen over ‘de tien principes voor het leiden van een vergadering’. Misschien maakt de ervaring wel hongerig naar die kennis. Dat is alleen maar mooi, ervaringsleren zet vaak aan tot andere vormen van leren.” 

Er zijn nog veel meer principes die helpen om ervaringen te organiseren. Simons kwam tot tien kernactiviteiten. Zo is het ook belangrijk dat je mensen nieuwsgierig maakt naar de ervaring, dat je de kansen die zich voordoen ook benut, dat je mensen weet te verleiden de ervaring aan te gaan, dat je de eerste ervaring niet te groot maakt en dat je de ervaringen voorleeft. 

Simons: “Als je deze principes toepast op een actueel thema als ‘spontaan leren lezen met plezier’ dan voel je ook het belang. Bijvoorbeeld dat de ouders en de juf zelf ook lezen, dat je oudere kinderen blijft voorlezen bijvoorbeeld door om en om een hoofdstuk te lezen, dat je de voorleesbijeenkomsten aantrekkelijk en gezellig maakt met chocomel met slagroom en dat je boeken kiest die aansluiten bij de interesse van het kind. In het voorbeeld van het leidinggeven kun je denken aan beginnen met kleine bijeenkomsten of een deel van de agendapunten. Als je collega goed is in powerpoints maken, kun je vragen of zij dat talent erbij inzet. Het moet vooral ook leuk en spannend zijn. Daarvoor is basisveiligheid nodig, dat iemand zich in de groep veilig voelt, maar er is ook onveiligheid nodig. Dat maakt dat er wordt geleerd. Het gebeurt vaak dat er te weinig geleerd wordt omdat mensen te veel in de veilige modus blijven hangen, dat ze de randen van zichzelf niet durven opzoeken. Zij gaan dan de ervaringen én de kans om te leren uit de weg.”

‘Het gebeurt vaak dat er te weinig geleerd wordt omdat mensen te veel in de veilige modus blijven hangen’

Wat zijn leerrijke ervaringen op de werkvloer?

“Werkplekleren vraagt om een omgeving waar bijvoorbeeld minder ervaren medewerkers kunnen samenwerken met ervaren medewerkers en om afwisseling in taken en opdrachten zodat iemand in aanraking komt met nieuwe elementen waardoor hij of zij bijleert. Ook is het nodig om uitdagingen aan te gaan die net effe wat spannender zijn dan je gewone doen. Zo is het voor iemand die een nieuwe taal wil leren vaak de makkelijkste weg om dan maar even snel in het Engels boodschappen te doen. Ik zie dat bij mijn Deense achterburen, zij spreken na vijftien jaar nog steeds geen Nederlands. Als je jezelf voorneemt om ook de boodschappen, met al je ongemak en onkunde toch in de te leren taal te doen, creëer je rijke leersituaties voor jezelf. Wat ook heel leerrijk is, is de tijd en ruimte om te lummelen. Bedrijven als Google zijn er bekend mee geworden, zij roosteren mensen vrij om hun gang te gaan. De grootste uitvindingen worden in die 20 procent van de werktijd gedaan.”

Wat kan er op organisatieniveau gedaan worden om leren te bevorderen?

“Het is belangrijk om een cultuur van feedback en reflectie te creëren. Alleen dan kunnen ervaringen worden geoogst als leerervaringen. Dat is nog niet zo makkelijk. Voor reflectie is een zekere zwakte nodig. Mensen moeten iets van hun stoerheid laten vallen. Dat werkt natuurlijk het best als leidinggevenden dat zelf voordoen. Dat ze zelf om feedback vragen, ook als ze aanvoelen dat deze niet mals zal zijn. Maar ook dat leiders kleine feedbackmomenten pakken en mensen niet alleen complimenten geven maar ook concreet zijn in hun feedback. Zodat de ander ervan leert. Verder helpt het enorm om af en toe te gluren bij de buren, bijvoorbeeld een ander team of andere organisatie; om aan jobrotatie te doen; om mensen die een studie volgden erover te laten vertellen; om impliciete kennis expliciet te maken en daarover te vertellen en te schrijven. Hier komen de wereld van leren en van interne communicatie echt samen. Hier versterken we elkaar.” 

Heb je nog gouden tips voor lerende communicatieadviseurs?

“Wees nieuwsgierig en zorg dat je mensen nieuwsgierig maakt. Dat is echt de kern van mijn betoog en ik lees het ook terug in de literatuur. Mensen die nieuwsgierig zijn naar kennis kun je gebruiken bij het vergaren en verspreiden van kennis. Mensen die nieuwsgierig zijn naar andere mensen kun je inzetten om anderen te bevragen en lessen te delen. Mensen die nieuwsgierig zijn naar oplossingen kun je gebruiken om weer met anderen te speuren naar oplossingen. Het is mooi als je relaties tussen mensen kunt verbeteren wanneer zij nieuwsgierig zijn naar elkaar. En mensen die nieuwsgierig zijn naar een opleiding, gun die vooral een uitstapje uit het dagelijkse werkleren en omarm ze bij terugkomst weer terug in het dan verrijkte dagelijkse werkleren.”  

Meer lezen: Ruijters, M., Schut, R., & Simons, R.J. (2021). Canon van leren en Ontwikkelen: 50 concepten en hun grondleggers (red.), Amsterdam, Boom.

Foto: Sander Nagel

CV
Prof. dr. P. Robert Jan Simons is al heel zijn leven bezig met het thema leren. Eerst richtte hij zich op het leren van middelbare scholieren, daarna op het leren op de werkplek door medewerkers en professionals. Hij studeerde onderwijs- en ontwikkelingspsychologie aan de universiteiten van Utrecht en Amsterdam en promoveerde aan de Katholieke Universiteit Brabant.

• Wetenschappelijk (hoofd-)medewerker aan de universiteiten van Amsterdam, Nijmegen en Tilburg
• Hoogleraar onderwijs- en opleidingspsychologie en onderzoeksdirecteur pedagogiek en onderwijskunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen
• Hoogleraar ‘didactiek in digitale context’ aan de Universiteit Utrecht
• Hoogleraar-directeur van het IVLOS: het Interfacultair Instituut voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Studievaardigheden
• Directeur van de Nederlandse School voor Onderwijsmanagement

Per 1 januari 2014 startte hij zijn bureau Visie op leren. Op zijn website is een volledig overzicht van publicaties te vinden: www.visieopleren.nl/nl/publicaties/

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Dit artikel is ook gepubliceerd in C: hét communicatiemagazine van Nederland met de laatste trends en actualiteiten, inhoudelijke rapportages, spraakmakende projecten en diepte-interviews met communicatieprofessionals. Leden van Logeion ontvangen het vakblad acht keer per jaar gratis op de mat, maar ook wanneer je niet aangesloten bent bij de beroepsorganisatie kun jij je abonneren op dit full colour blad vol vakkennis.

Lees meer over C

Of lees een van de vele andere artikelen uit C.