Bewustwording als oplossing voor stereotypering

In de zomer van 2023 publiceerde WOMEN Inc., een belangenorganisatie die zich inzet voor gelijke kansen in de samenleving ongeacht gender of sekse, de resultaten van hun onderzoek ‘Scoren zonder Stereotypen’. Dat onderzoek ging over de manier waarop vrouwenvoetballers in verschillende Nederlandse media werden neergezet in vergelijking met mannenvoetballers. Uit het onderzoek bleek onder meer dat mannen 3,5 keer vaker actief in beeld worden gebracht dan vrouwen. Mannenvoetballers zijn in artikelen in kranten en andere media dus vaker rennend of voetballend te zien. Van vrouwen zien we daarentegen tien keer vaker dan van mannen een portretfoto: een voorstelling waarop niet wordt gevoetbald maar eerder wordt gelachen of geknuffeld.

Daarnaast geeft het onderzoek ook verschillen in taalgebruik weer. Zo wordt er vrijwel altijd gesproken over vrouwenvoetbal, maar nooit over mannenvoetbal, want dat wordt doorgaans gewoon aangeduid als voetbal. Dit verschil drukt zich verder uit in de titels van de artikelen: in 97 procent van de titels over de Vrouwen Eredivisie, de nationale voetbalcompetitie, wordt benadrukt dat het over voetballende vrouwen gaat. Dit is slechts bij 2,5 procent van de artikelen over de mannencompetitie het geval.

De manier waarop vrouwelijke voetballers worden geportretteerd is gerelateerd aan (on)bewuste vooroordelen, zegt Rebecca Slee, redacteur bij WOMEN Inc. Slee focust zich in haar dagelijkse werkzaamheden op het onderwerp beeldvorming, en dan vooral op de manier waarop vrouwen in beeld worden gebracht. “Volgens het stereotype moeten vrouwen lief en warm zijn en dat komt dus terug in de gekozen beelden waar zij juichend, lachend en niet-sportend worden afgebeeld.

Stereotypes die terugkomen in de beeldvorming spelen een belangrijke rol. Volgens het rapport van WOMEN Inc. bepalen de media voor een groot deel hoe we naar de wereld kijken. De werkelijkheid van de kranten en nieuwsberichten is de werkelijkheid waar wij in leven. “In het geval van het voetbal is het ‘voorschrift’ dat dit een sport is die vooral door en voor mannen beoefend wordt. De media kunnen een bijdrage leveren aan het doorbreken van deze norm, en op die manier bijdragen aan de emancipatie van zowel het voetbal als van vrouwen: op het moment dat de media de zichtbaarheid van de mogelijkheden van vrouwen verbreden zal dit zowel de emancipatie van het voetbal als van vrouwen versnellen”, menen de onderzoekers.

Rebecca Slee, redacteur bij WOMEN Inc.

Weerstand

WOMEN Inc. heeft vooralsnog geen onderzoek gedaan naar beeldvorming in andere sporten, al valt het Slee wel degelijk op dat bijvoorbeeld het taalgebruik van andere sporten heel anders is. “Bij hockey wordt er specifiek vermeld of het gaat om de Nederlandse hockeyheren of -dames. In het voetbal zijn de categorieën waarover wordt gesproken voetbal en vrouwenvoetbal. Op die manier blijft het de norm dat het voetbal van de man is.” Om dit te veranderen pleit WOMEN Inc. voor inclusieve communicatie waardoor het op de lange termijn normaal wordt om te spreken van mannen- en vrouwenvoetbal. Slee: “Men kan stellen dat het toevoegen of weglaten van een woord niet zoveel uitmaakt, maar uiteindelijk beïnvloedt dit onze onbewuste vooroordelen.

In vergelijking met andere sporten is er bij het voetbal dan ook meer weerstand, merkt Slee. “Voetbal wordt van oudsher gezien als een mannensport. Het stereotype was dat bier en voetbal voor mannen waren en dus niet voor vrouwen. In vroegere bierreclames keken mannen voetbal. Er was nooit een counter-stereotype dat dit traditionele beeld doorbrak en een alternatief liet zien. Het stereotype dat vrouwen ook voetbal zouden kijken of überhaupt zelf zouden voetballen is nooit gevoed. Zonder zo’n counter-stereotype te laten zien wordt het traditionele beeld van voetbal alleen maar versterkt in de hoofden van mensen.

Positieve verandering

Sinds de publicatie van het rapport gaat het al wel iets beter op het gebied van beeldvorming. “Na ons onderzoek zien we al wel veel positieve verandering in de media. Tijdens het laatste WK zagen we bijvoorbeeld bij de NOS dat er geen onderscheid werd gemaakt en dat het gewoon voetbal werd genoemd”, vertelt Slee. Dit past in de bredere trend van positieve veranderingen die de laatste tijd in de topsport hebben plaatsgevonden. Zo is de aandacht voor de Vrouwen Eredivisie gegroeid door het succes van de OranjeLeeuwinnen en is er meer zendtijd en aandacht in de media dan voorheen.

Hoe kunnen we deze stijgende lijn vasthouden en voorkomen dat onbewuste vooroordelen de sportverslaggeving bepalen? “Het is belangrijk om te weten dat iedereen, dus ook mediamakers, onbewuste vooroordelen heeft. Het is als mediamaker, en vooral als beeldredacteur, belangrijk om vast te stellen hoe we hier bewust mee omgaan. We moeten onszelf blijven afvragen hoe wij beeld inzetten, hoe we taal gebruiken en of wij hiermee stereotypes onbewust in stand houden”, concludeert Slee. “Op deze manier zijn traditionele en eenzijdige stereotyperingen te doorbreken.

Leer meer over inclusieve communicatie

C is hét communicatiemagazine van Nederland en staat vol met de laatste trends en actualiteiten, inhoudelijke rapportages, spraakmakende campagnes en diepte-interviews met communicatieprofessionals. Het vakblad is gratis voor leden, maar ook andere vakgenoten kunnen gemakkelijk toegang verkrijgen tot dit vakblad.