Politici zijn geen bedriegers als ze compromissen sluiten
'Ik vertolk, ik vertolk de gevoelens van het volk'
‘Ze luisteren niet naar het volk.’ ‘Ze doen niet wat het volk wil.’ ‘Ze houden zich niet aan hun beloften.’ In het verlengde daarvan ligt het verwijt ‘dat het volk geen vertrouwen in de overheid heeft.’ Politici krijgen heel wat over zich heen. Het is niet zo gek als je als politicus aan jezelf gaat twijfelen en je afvraagt of je de bakens moet verzetten. Nu kan het geen kwaad om van tijd tot tijd bij jezelf te rade te gaan en te overwegen of je inderdaad doof bent geweest voor geluiden uit de samenleving. Maar er vallen de nodige fundamentele kanttekeningen te plaatsen bij de veronderstelling dat politici moeten doen wat ‘het volk’ wil en dat ze zich aan hun beloften moeten houden.
De aanname van degenen die dat beweren, is: wij zijn het volk. En dat het volk een ondeelbare grootheid is. Maar dat is evident niet juist. Degenen die beweren dat zij de stem van ‘het volk’ zijn, vertolken niet de gevoelens en behoeften van hét volk, maar alleen die van een groter of kleiner deel ervan. Er is altijd een deel van de bevolking die een andere mening is toegedaan en andere overtuigingen of belangen heeft. En ook als de spreker de wensen van het grootste deel van het volk zou verwoorden, is een basiswaarde van democratie dat je rekening houdt met de mening, wensen en behoeften van degenen die een kleiner deel van het volk uitmaken.
Het zou een nekslag voor de democratie zijn als men dat niet zou doen. Dan zou de meerderheid kunnen besluiten de minderheid dood te slaan en dat ook ten uitvoer brengen, onder het motto dat dit nu eenmaal de wil van de meerderheid is. We leven dan niet meer in een democratie, maar in een dictatuur. We leven in dit land bij lange na niet in een situatie waar één partij de meerderheid van de stemmen heeft, wat betekent dat er altijd coalities van diverse partijen nodig zijn om een meerderheid in het parlement te halen. De uitspraak dat de politiek niet naar het volk luistert, klopt dus simpelweg niet.
Dat volksvertegenwoordigers van andere partijen er afwijkende meningen op na houden, is niet meer dan logisch. Zij vertegenwoordigen dat deel van het volk namens wie ze in de Tweede Kamer zitten. Boosheid over achterkamertjespolitiek en handjeklap is evenmin terecht. Het kan simpelweg niet anders dan dat in een coalitie iedere partij moet onderhandelen en water bij de wijn moet doen. Dat heeft niets te maken met niet doen wat je beloofd hebt. De belofte waaraan je een politicus mag houden, is dat hij zijn best doet gedane beloften zo goed mogelijk overeind te houden in een coalitie.
Overheidscampagne
Het is hoog tijd dat over dit principe een overheidscampagne gevoerd gaat worden die vanzelfsprekend breder is dan spots op radio en televisie en in digitale media. Doel is dat zoveel mogelijk mensen begrijpen hoe een democratie werkt: jong en oud, praktisch en theoretisch opgeleid, met of zonder taalachterstand. Begrijpen dat politici geen draaikonten of bedriegers zijn als ze niet alles waar ze voor staan ook in beleid en daden kunnen omzetten. Zo’n campagne heeft niets overredends, het gaat puur om het overdragen van kennis en inzicht. Dat voorafgaand aan verkiezingen altijd een campagne gevoerd wordt om mensen ertoe te bewegen naar de stembus te gaan, is begrijpelijk en terecht, maar onvrede over de politiek neem je er niet mee weg.
Een politicus die de waarheid in pacht zegt te hebben, geen concessies doet en zijn mening doordrijft, bewijst het land geen dienst
Communicatieprofessionals kunnen vanzelfsprekend niet beslissen dat zo’n campagne er komt. Ze kunnen wel hun best doen om degenen die daar wel over beslissen ervan te overtuigen dat zo’n campagne hoognodig is. Het is in het belang van iedere Nederlander te weten dat er wel degelijk geluisterd wordt, maar dat je, als je niet in een dictatuur wil leven, er vrede mee moet hebben dat niemand voor honderd procent zijn zin kan krijgen. En dat daar een belangrijk maatschappelijk doel mee gediend wordt.
Bruno Latour
De in 2022 overleden Franse filosoof Bruno Latour nam de afgelopen decennia krachtig stelling tegen de voorstelling van politici als cynische manipulators, draaiers en verkopers van loze beloften [1]. En tegen het waanidee dat politici onverminderd en onversneden moeten doen wat het volk wenst. Alsof er geen nieuwe ontwikkelingen kunnen zijn die dwingen tot een bijstelling van standpunten, alsof er altijd alle tijd is om voorgenomen besluiten van alle kanten te bestuderen, alsof compromissen verwijtbaar en vermijdbaar zijn. Politici bewegen zich in een complexe wereld, met een keur aan belanghebbenden van uiteenlopende aard. Vrijwel iedereen die bij zichzelf te rade gaat, zal moeten erkennen dat hij of zij in zijn dagelijks leven niets anders doet dan compromissen sluiten en zijn of haar mening bijstellen. We onderhandelen permanent. Of het nu over werktijden gaat of over wie de kinderen naar school brengt, we sluiten aan de lopende band compromissen met partners, familieleden, collega’s, klanten. In plaats van politici te verachten, zouden we moeten inzien dat zij de samenleving bij elkaar houden juist omdat ze compromissen sluiten. En dat wie zijn mening gedurende een proces bijstelt op grond van nieuwe inzichten of omstandigheden, geen draaikont is.
Een politicus die de waarheid in pacht zegt te hebben, geen concessies doet en zijn mening doordrijft, bewijst het land geen dienst. Hij bereikt ermee dat een deel van de bevolking gefrustreerd raakt, zich slecht bedeeld voelt of in zijn recht aangetast. Latours politieke filosofie verdient nu meer aandacht dan ooit.
De titel van het artikel komt uit het door Corry Vonk gezongen cabaretliedje Met me vlaggetje, me hoedje en me toeter. Uit de voorstelling: Wat een land, wat een land (1965). Tekst: Wim Kan.
[1] Zie over de politieke filosofie Latour: Arjen Kleinherenbrink, De constructie van de wereld. De filosofie van Bruno Latour. Amsterdam: Boom, 2022.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Dit artikel is ook gepubliceerd in C: hét communicatiemagazine van Nederland met de laatste trends en actualiteiten, inhoudelijke rapportages, spraakmakende projecten en diepte-interviews met communicatieprofessionals. Leden van Logeion ontvangen het vakblad acht keer per jaar gratis op de mat, maar ook wanneer je niet aangesloten bent bij de beroepsorganisatie kun jij je abonneren op dit full colour blad vol vakkennis.
Lees meer over C