''Door te vertragen, zie je de patronen''

Arend Ardon is sociaal psycholoog en bedrijfskundige. Vanuit zijn onderneming The Change Studio werkt hij met collega's en opdrachtgevers aan moderne wegen naar vernieuwing.

“Typische vragen die bij ons, The Change Studio, binnenkomen gaan over leiderschap, gedrag en cultuur in een organisatie. Gaandeweg ben ik interesse gaan ontwikkelen voor ingesleten patronen. Daar heb ik promotieonderzoek naar gedaan en ik vind het nog steeds fascinerend: hoe we allerlei gedrag vertonen waar we ons niet bewust van zijn”, zegt Ardon.

“Ingesleten patronen kunnen inconsistent zijn met de ambities die we uitspreken. Zoals: we willen in onze organisatie veel meer vertrouwen en eigen verantwoordelijkheid. Maar als we gaan hollen, volgen we allerlei patronen die precies daarmee in strijd zijn, trekken we juist de touwtjes aan, geven we geen vertrouwen en stimuleren we geen eigen verantwoordelijkheid. Die inconsistentie tussen wat we zeggen en wat we doen legt feilloos bloot dat we patronen hanteren die we in de loop van de tijd hebben ontwikkeld. Dan kan je structuren, procedures en beleid maken wat je wilt, maar dat implementeer je dan in oude groeven. Ik ben een groot voorstander van vertragen. Dan zie je die patronen.”

''Ingesleten patronen kunnen inconsistent zijn met de ambities die we uitspreken''

Hoe vertraag je?

“Door reflectief te evalueren. Een voorbeeld: een managementteam vroeg ons om hen te helpen begrijpen hoe het komt dat verandering steeds weer stagneert. Dan kan je gaan rennen met de opdrachtdefinitie, maar als je het reflectief benadert stel je de vraag: hoe produceren we met ons gedrag stagnatie? We gaan niet weg voordat we hier een antwoord op hebben. Dan voer je andere gesprekken dan wanneer je meteen de vraag oppakt hoe het kan dat het stagneert.”

Het fascinerende is dat als je die patronen hebt besproken en doorbroken, er nog steeds iets kan zitten waar je de vinger niet goed achter krijgt. Dat noemen we de onderstroom. De onderstroom is een vergaarbak van allerlei ongrijpbare dingen in de categorie ‘daar kunnen we niks mee, het is nu eenmaal zo’. Waarom blijven mensen tegengedrag vertonen, of hangen in het verleden? Vaak weten ze het zelf niet precies. In het boek ‘Wat speelt hier? – Laat de onderstroom spreken’ dat ik samen met Cynthia van der Zwan schreef, gaan we in op wetmatigheden die ook in de onderstroom zitten.”

Hoe kom je erachter?

“We hebben vaak de neiging om in te zoomen. Om de onderstroom te begrijpen, is het de kunst om juist uit te zoomen en te ontdekken waar de bron van dit gedrag ligt. De aanname – gevoed door de theorie – is dat mensen vaak niet willen veranderen. Maar dat is vaak niet het belangrijkste motief. Belangrijker is dat ze iets koesteren uit het verleden en dit gaat hen zo aan het hart dat ze het maar moeilijk kunnen loslaten. Een wetmatigheid is: wat je buitensluit, of onbespreekbaar maakt, juist dát gaat zich meer manifesteren. De paradox is dat je het aandacht moet geven als je ervan af wilt. Stilstaan bij datgene wat de mensen zo waardevol vinden en moeilijk kunnen loslaten. Een andere wetmatigheid is dat we constant allerlei gevoelens van trouw ontwikkelen. Als we van een bepaalde werkwijze af gaan, voelt dat als ontrouw aan iets of iemand en dat doet iets met je. Door hier samen heel bewust bij stil te staan, kun je hier invloed op uitoefenen.”

''Wat je buitensluit, of onbespreekbaar maakt, juist dát gaat zich meer manifesteren''

Wanneer kom jij communicatiemensen tegen?

“Vooral bij grotere trajecten. Ik merk dat de communicatieprofessie zich de laatste decennia enorm heeft ontwikkeld. Daarmee is ook de toegevoegde waarde in ontwikkelingstrajecten en leiderschapsontwikkeling flink toegenomen. Er is meer interesse en kennis van hoe gedrag werkt. De communicatieprofessional is steeds vaker een professionele gesprekspartner van het management bij veranderings- en leiderschapsvraagstukken. Meer dan alleen een uitvoerder van de opdracht.”

Hoe kunnen wij ons verder ontwikkelen?

“Die ingezette trend kan nog intensiever. Communicatieprofessionals, zeker waar het gaat om interne communicatie, kunnen meer aan de ontwikkeling van de organisatie bijdragen. Natuurlijk is de uitvoering belangrijk, maar de communicatieprofessional als gesprekspartner in de ontwikkeling van de organisatie maakt zich elevant door vragen te stellen, bijvoorbeeld bij weerstand. Waar komt het vandaan? Is dit in het verleden ontstaan, kunnen we dit onderzoeken? Dat levert betere oplossingen dan alleen maar meer te communiceren over de verandering.”

Arend Ardon is één van de keynote-sprekers tijdens het seminar '(Gedrags)verandering als communicatieopgave' op 14 december 2023. 

Ardons tips voor communicatieprofessionals

1. Organiseer doelbewust vertraging als je betrokken bent bij veranderingsprocessen. Voor jezelf en voor de mensen met wie je werkt. Allereerst om te zien welke patronen je zelf herhaalt wanneer je aan het hollen bent. Op C-day23 geef ik handvatten hoe je kunt vertragen.
2. Onderzoek of er zaken zijn die in de onderstroom spelen. Hier ga ik ook op in tijdens C-day23.
3. Ga op zoek naar inconsistentie tussen onze verlangens en ons daadwerkelijke gedrag.
4. Als je inconsistentie ontdekt bij een ander, verwoord het dan zo dat je de ander niet in het defensief duwt. Schrijf de ander positieve intenties toe, want: de meeste mensen deugen.
5. Bedenk dat ook patronen hun functie hebben. Geautomatiseerd gedrag kost minder energie en is vaak heel functioneel.

Boeken van Arend Ardon 

• Doorbreek de cirkel - Hoe managers onbewust verandering blokkeren
• Ontketen vernieuwing! - Blokkades wegnemen en beweging creëren
• Traag versnellen - Reflectief en krachtig veranderen in het NU
• Wat speelt hier? - Laat de onderstroom spreken (met Cynthia van der Zwan)

Dit interview is geschreven door Arjen Boukema, wie is vastgelegd door fotograaf Rick Arnold, voor vakblad C uitgave 3. Het vakblad is gratis voor leden, maar ook niet-leden kunnen een abonnement afsluiten. 

Lees meer over vakblad C