Samen beslissen in jouw zorgorganisatie - de 10 belangrijkste lessen
'Samen beslissen' wordt steeds vanzelfsprekender in de zorg, maar wat is het nu eigenlijk en wat gebeurt er in de praktijk? Tijdens de Vakimpuls 'Samen beslissen' afgelopen 1 november georganiseerd door de Logeion-vakgroep Zorgcommunicatie lieten een aantal experts met inspirerende presentaties hun licht hierop schijnen. Wij zetten de 10 belangrijkste lessen op een rijtje.
1. Samen Beslissen: 2 experts
Bij Samen Beslissen gaat het om het samenkomen van de voorkeur van de patiënt en de kennis van de zorgprofessional. Beide zijn nodig om de best passende behandeling voor de unieke patiënt samen te kiezen. De patiënt is expert over zijn eigen wensen, voorkeuren en toekomstplannen. De zorgprofessional is expert over de behandelmogelijkheden op basis van de laatste beschikbare kennis.
2. Niemand kan voor en ander beslissen
Er is geen ‘beste’ optie: er zijn dus geen goede of foute keuzes. Het is waar jij de voorkeur aan geeft. Haske van Veenendaal, onderzoeker op het gebied van Samen Beslissen, gaf daarom een belangrijk advies: ‘Vraag als zorgverlener naar de wensen en voorkeuren van de patiënt voordat het behandeladvies wordt besproken.’ Pas daarna komt het behandeladvies uit de richtlijn en/of het multidisciplinaire overleg (MDO), waarin experts de patiënt hebben besproken op basis van de laatste kennis. Het behandeladvies bespreken voordat de wensen duidelijk zijn, is een valse start voor samen beslissen. Het behandeladvies wordt dan als vanzelf leidend. Terwijl niet alle patiënten de ‘beste’ behandeling met de hoogste overlevingskansen willen. Bijwerkingen en de invloed hierva op de kwaliteit van leven kunnen ook zwaar wegen. En ook niet behandelen is een mogelijkheid.
‘Je projecteert op de ander wat je zelf belangrijk vindt, daarom kan niemand voor een ander beslissen.’
Door eerst de wensen en voorkeuren te bespreken kunnen zorgverleners ervoor zorgen dat deze voorkeuren werkelijk meewegen in de uiteindelijke gezamenlijke beslissing. Ook de Harteraad benadrukte om patiënten expliciet te vragen wat voor hen belangrijk is. Zo ontstaat er een duidelijk doel voor de behandeling als uitgangspunt voor de besluitvorming.
3. Cijfers zijn zo gek nog niet
Risicocategorieën als ‘laag, matig of hoog risico', ‘bijna nooit’, ‘vaak’ of 'regelmatig' worden door patiënten heel verschillend geïnterpreteerd! Noem dus de kans in een percentage. En zorg voor duidelijke toelichting over wat dit getal inhoudt. Liefst visueel, bijvoorbeeld met populatiediagrammen (kans weergeven als aantal gekleurde poppetjes op een totaal van 100 poppetjes).
4. Wat zijn de effecten van gedeelde besluitvorming?
De resultaten uit onderzoek kort op een rijtje (Stacey 2017, Veroff 2013, Knops, 2013). Patiënten zijn door Samen Beslissen:
• beter geïnformeerd;
• meer bewust van voor- / nadelen van de keuze;
• meer betrokken bij besluitvorming;
• vaker tevreden over besluit / minder twijfel / spijt;
En mogelijk….
• verhoging therapietrouw;
• vaker een keuze voor QoL (i.p.v. bijv. overleving);
• lagere kosten, minder operaties / ziekenhuisopnames.
5. Leer van de praktijk
Samen beslissen gebeurt gewoon al. Kijk wat er al gebeurt en wat er goed gaat op gebied van Samen Beslissen binnen de organisatie. Op welke afdeling zijn mooie initiatieven en hoe kunnen communicatieprofessionals dat ondersteunen en opschalen? Bij welke zorgvragen is Samen Beslissen lastig en welke middelen zouden daarbij kunnen ondersteunen? Kijk daarnaast ook naar succesfactoren bij andere organisaties.
6. Een paar getallen over Samen Beslissen
11 seconden. Het duurt gemiddeld 11 seconden voordat een patiënt door de arts onderbroken wordt.
23 op schaal van 100. Score hoe Samen Beslissen gemiddeld in organisaties wordt toegepast. Niet alle behandelmogelijkheden (inclusief de mogelijkheid om niet te behandelen) worden besproken. En de waarden en voorkeuren van de patiënt krijgen niet altijd voldoende aandacht. Dus ja, Samen Beslissen gebeurt al, maar het kan nog veel beter.
17 jaar. Het duurt gemiddeld 17 jaar voordat een verbetering in de zorgpraktijk wordt doorgevoerd. Niet vreemd dus dat het samen afwegen van behandelmogelijkheden niet zonder slag of stoot wordt geïmplementeerd.
7. Doe wat je belooft
Bij het invoeren van nieuwe techniek is het belangrijk dat de beloftes waargemaakt kunnen worden. De belofte om bijvoorbeeld binnen 3 dagen te reageren op een e-consult bleek in de praktijk in eerste instantie niet haalbaar. Tot frustratie van de patiënt.
8. Zorgverleners moeten het patiëntenportaal kennen
In de praktijk blijkt dat veel zorgverleners nog weinig idee hebben van wat patiënten nu precies in het portaal kunnen vinden. Dat kan natuurlijk niet. Zorg dat er een demo patiëntenportaal voor zorgprofessionals toegankelijk is en dat zij weten welke informatie er klaar staat en hoe dit er uit ziet.
9. Er lijkt sprake te zijn van een ‘performance gap’ bij zorgverleners
Zorgverleners denken dat ze Samen Beslissen vaker en vollediger toepassen dan dat patiënten dat beoordelen. Uit onderzoek weten we dat zorgverleners:
• het percentage patiënten dat wil meebeslissen onderschat (van Tol, Geerdink 2006)
• denken gedeelde besluitvorming al toe te passen, terwijl niet alle keuzemogelijkheden aan patiënten worden voorgelegd en de waarden, voorkeuren, toekomstwensen en plannen vaak niet worden besproken.
• niet goed inschat wie wil meebeslissen en waarover ze willen meebeslissen (Stalmeier, 2007; Elkin 2007, Bruera 2002)
• denken dat gedeelde besluitvorming meer tijd kost of de angst vergroot (Legaré, 2012, Stacey 2014)
• het vooral lastig vinden om ruimte te geven aan waarden en voorkeuren van patiënten (Lee 2014, PCCI 2013).
10. Samen Beslissen leer je als team
Probeer samen tot een oplossing te komen die in de praktijk ook goed werkt. Begin met werkbare ‘half-fabricaten’ die gedurende het proces aangepast, verfijnd en uitgebreid kunnen worden. Een keuzehulp hoeft dus niet perfect te zijn voordat deze wordt toegepast. Meten en evalueren is onderdeel van het leren. En van deze evaluaties leer je als team.
Hulpmiddelen moeten vooral praktisch zijn voor zorgprofessional en patiënt om het gesprek op gang te brengen. Zodat patiënten delen wat er voor hen toe doet. En zodat zorgprofessionals daar met de laatste kennis de best passende behandelmogelijkheden bij kunnen zoeken. In gesprek volgt dan een gezamenlijke afweging, de ultieme integratie van voorkeur van de patiënt en de kennis van de zorgprofessional.
Als communicatieprofessional ken je natuurlijk al veel voorbeelden, maar als uitsmijter nog twee bronnen waar je inzichten en instrumenten kunt vinden: