Polarisatie of polariteit
“Allemaal zijn we bezorgd over de verharding van de samenleving. Over de manier waarop we met elkaar omgaan”, zegt Sybrand van Haersma Buma in een CDA-verkiezingsspotje. We zien de burgemeesterszoon op weg naar Friesland, het land waarin hij opgroeide. Een land met een gedeeld verleden en gedeelde waarden, aldus het filmpje. Buma: “We vervangen boosheid en verdeeldheid door respect en saamhorigheid.” Maar hoe dat ‘betere Nederland’ moet ontstaan blijft in het vage. Het spotje is een illustratie van wat politicoloog Tom van der Meer in NRC Handelsblad van vrijdag 13 januari stelt: met de democratie is niets mis, met de gevestigde politieke partijen wel. De visie van politieke partijen op het probleem van de toenemende verdeeldheid in de samenleving stelt teleur.
De verschillen in de samenleving worden steeds groter en sterker aangezet. Wat is de rol van communicatie daarbij? Daarover gaat het jubileumdebat ‘Polarisatie in de samenleving’ dat beroepsorganisatie Logeion op 26 januari 2017 in Rotterdam organiseert. Na prikkelende inleidingen van onder meer burgemeester Aboutaleb, onderzoeken communicatieprofessionals in een forumdiscussie kritisch het eigen professionele fundament. Hoe kan communicatie bijdragen aan wat in Rotterdam heet ‘de wij-samenleving’? Zwart-wit denken en een wij-zijgevoel maken daarin plaats voor een open dialoog die moeilijke issues bespreekbaar maakt.
Ontvanger
Buma’s spotje trof me als schoolvoorbeeld van hoe het niet moet. Reclame – wat de zendtijd voor politieke partijen in feite is – moet gaan over de ontvanger en niet over de zender, aldus Marc Oosterhout, merkstrateeg en mede-oprichter van N=5. Zijn reclamebureau laat met beroemde commercials zoals die voor de NS zien, wat dat betekent. Niet de voordelen van de NS worden bezongen, maar een jongetje dat de autosleutels van zijn moeder verstopt, laat zien hoe tof reizen met de trein kan zijn. In Buma’s filmpje komen enkele ‘andere’ Nederlanders voor, maar het filmpje gaat over hemzelf en zijn denkkader. De dialoog komt niet in beeld.
Elite
Ook de SP is getroffen door het virus van de persoonlijkheidscultus. Onder het motto ‘Wij zijn klaar om te knokken’ presenteren de SP-kandidaten zich op een House-of-Cards-achtige manier. Emile Roemer staat tussen zijn partijgenoten als de pater familias van een maffiaclan. Gaat dit het steeds groter aantal wordende zwevende kiezers over de drempel helpen en een einde maken aan de ongelijkheid in de samenleving? Om maar niet te spreken van Jesse Klaver, leider van een toch redelijk elitaire partij, die in zijn geheel volgens de regels van de retorica gecomponeerde speeches roept: “Klaar met de elite, tijd voor de samenleving.” Marc Oosterhout schreef voor politieke partijen een interessant boek ‘De kunst van het kiezen’, waarin hij zijn merkstrategisch gedachtengoed vertaalt naar de wereld van de politieke partijen. Ik heb het nog niet gelezen, maar was erg onder de indruk van zijn visie in zijn boek ‘Powerbrands’. Hopelijk vinden partijen met behulp van zijn boek een helderder antwoord op de kerndilemma’s van de kiezer.
Waardenstrijd
Maar om een einde te maken aan de polarisatie in de samenleving is meer nodig dan een revolutie bij de politieke partijen. Nog maar 2,2 % van de bevolking is lid van een partij en iedereen boven de 18 is een kiezer. Tegengestelde belangen en opinies zullen er altijd zijn. Politiek is een waardenstrijd. Polarisatie scherpt de tegenstellingen echter onnodig aan en gaat vaak gepaard met het demoniseren van een bepaalde groep. Het is belangrijk, dat alle belangen en opinies gehoord worden en op een goede manier tot constructieve samenwerking komen. Dat vraagt om nieuwe overlegvormen waar communicatieprofessionals van toegevoegde waarde kunnen zijn.
Saamhorigheid
Lokaal lijkt dat beter te lukken dan landelijk. Zo werden in november 2016 1000 Friezen uitgenodigd om tijdens een burgertop te praten over de toekomst van het Friese platteland. In Rotterdam, waar het door Logeion georganiseerde Polarisatiedebat plaatsvindt, wordt volop geëxperimenteerd met manieren om de saamhorigheid en de leefbaarheid in de stad te vergroten. Een referendum over het woonbeleid van de stad haalde in november de kiesdrempel niet , maar legio andere initiatieven slagen wel zoals Hotspot Hutspot, waar tieners in bepaalde wijken leren koken en groente verbouwen. Leegstand wordt benut voor creatief ondernemersschap met als doel de kloof te dichten tussen hoog- en laagopgeleiden ten aanzien van gezond eten.
Polariteit
Is polarisatie per definitie slecht? Wel als het gaat om het opzettelijk creëren van tegenstellingen tussen groepen mensen die er niet zijn. Niet als het gaat om het expliciet maken en benutten van tegenstellingen. Bij toeval stuitte ik op het werk van Anna Terruwe. Tegenover het begrip polarisatie plaatst zij het begrip polariteit. Als jij naar iemand glimlacht, glimlacht die vaak terug. Dat zorgt voor verbondenheid. De ander bevestigen in wie hij of zij is, zorgt ervoor dat mensen elkaar iets gunnen. Er komt energie vrij. Er is een eenheid ook al zijn er verschillende polen. Polarisatie zorgt voor strijd, waarbij de een wil winnen van de ander. Polariteit zorgt voor bevestiging. Logeion viert haar 70-jarig jubileum met een discussie over de maatschappelijke rol van het communicatievak. De sprekerslijst doet vermoeden dat tijdens het Polarisatiedebat interessante invalshoeken belicht zullen worden. Ik hoop op veel polariteit.